Warszawa ma dobrze funkcjonujący plan działania w sytuacji zagrożenia powodzią, poradziła sobie z wysoką falą w 2010 roku. Jednak na skutek postępujących globalnych zmian klimatu będą się nasilać opady nawalne, co w Warszawie przełoży się na zwiększone ryzyko powodziowe. Jak władze miasta i jego mieszkańcy mogą się przygotować na nadchodzące zmiany?
Zgodnie z ustawą o samorządzie gminnym i powiatowym, m.st. Warszawa opracowało Plan operacyjny ochrony przed powodzią, będący częścią Planu zarządzania kryzysowego. Dodatkowo, posiada dobrze zorganizowane dwa magazyny przeciwpowodziowe zlokalizowane przy jednostkach ratowniczo-gaśniczych po obu brzegach Wisły (przy ul. Domaniewskiej na lewym brzegu Wisły oraz przy ul. Modlińskiej na prawym brzegu Wisły). Zgromadzono w nich duży zasób materiałów oraz sprzętu ratowniczego z przeznaczeniem do działań przeciwpowodziowych. Takie rozmieszczenie magazynów jest korzystne ze względów logistycznych i operacyjnych, ponieważ w sytuacji kryzysowej zdecydowanie przyspiesza podejmowanie działań ratowniczych.
Miasto, w ramach wsparcia finansowego, przeznaczyło na rzecz Komendy Miejskiej PSP (w latach 2007 – 2015) na zakupy sprzętu, inwestycje oraz wydatki bieżące kwotę ok. 90 mln zł.
Gorset warszawski
Największe obszarowo zagrożenie powodziowe dla Warszawy, ze względu na swoją wielkość i ilość niesionej wody, stwarza Wisła. W mniejszym stopniu zagrożenie powodują również druga w kolejności Rzeka Długa (nazywana także w jej dolnym odcinku od miejscowości Marki – Kanałem Markowskim), jako trzeci Potok Służewiecki, a także inne cieki wodne – Kanał Żerański, Kanał Bródnowski, rzeka Wilanówka, Jezioro Wilanowskie, Kanał Wawerski, Kanał Henrykowski, Potok Rudawka i Kanał Młociński.
Zagrożenie powodziowe dla miasta związane jest głównie z zawężeniem koryta Wisły na odcinku od Mostu Poniatowskiego do Młocin, zwanym gorsetem warszawskim. Wody Wisły przed wpłynięciem do miasta mogą rozlewać się dość szeroko, natomiast dopływając do centrum Warszawy nagle mają do wykorzystania wąski przesmyk. Zwężenie to zwiększa zarówno poziom wezbrania, jak i lokalną prędkość przepływu wód wezbraniowych, a także wydłuża czas spływu fali powodziowej.
Wyzwaniem dla gospodarki wodnej miasta jest także fakt, że prawobrzeżna Warszawa jest położona niewiele wyżej od poziomu wyższych stanów wody na Wiśle, na terenach o wysokim poziomie wód gruntowych. Dawniej były to tereny bagienne doliny Wisły lub położone nieco wyżej pozostałości polodowcowej pradoliny, którą spływały wody lodowców. Prawobrzeżną Warszawę odwadniają nieliczne rzeki o bardzo dużej długości i powierzchni zlewni, która zabetonowana coraz gwałtowniej oddaje wodę do rzek.
Podniesienie poziomu wody w Wiśle mogą spowodować m.in. intensywne opady deszczu na terenie zlewni Górnej i Środkowej Wisły (występujące najczęściej od czerwca do września), gwałtowne topnienie pokrywy śnieżnej w zlewni Górnej i Środkowej Wisły (występujące najczęściej od drugiej połowy lutego do pierwszej dekady kwietnia), zatory śryżowe i lodowe (występujące najczęściej w drugiej połowie lutego i w marcu), podpiętrzenia wody na przeszkodach w korycie rzeki oraz wypłycenia koryta rzeki, utworzone przez osadzający się materiał.
Stan techniczny, niedostateczne wyniesienie korony oraz zbyt wąska rozstawa obustronnych wałów w dolnym odcinku Rzeki Długiej na długości 5,4 km, na terenach dzielnicy Białołęka, stanowią poważne zagrożenie przerwania ich ciągłości przy wysokich lub długotrwałych wysokich stanach wody.
Potok Służewiecki, fot. Jolanta Dyr, CC-BY-SA-3.0
Zlewnia Potoku Służewieckiego (65,26 km²), w ok. 80% obejmuje tereny zwartej zabudowy, co w znacznym stopniu ogranicza zjawisko wsiąkania wody w grunt. Ponieważ wody opadowe dość szybko spływają do Potoku, fala wezbraniowa, zagrażająca osiedlom na terenie dzielnicy Wilanów, powstaje bezpośrednio po intensywnych opadach lub nawet w trakcie ich trwania. Podtopieniami ze strony Potoku Służewieckiego zagrożone są tereny dzielnic Mokotowa, Ursynowa i Wilanowa.
Łącznie na terenach zalewowych (w przypadku wody 20-letniej) w Warszawie mieszka 147 429 osób, z czego 117 243 osób w dzielnicach na prawym brzegu (głównie na Pradze Południe, a także w Wawrze i na Pradze Północ), a 30 186 w dzielnicach lewobrzeżnych (głównie na Mokotowie, także w Wilanowie). W przypadku wody 100-letniej liczba osób mieszkających na terenach zalewowych wynosi łącznie 359 307, a wody 1000-letniej łącznie 613 072 osób.
Mapa powstała w oparciu o opracowanie firmy Hydroprojekt z 2000 r. Ilustruje ona zasięgi zalewu bezpośredniego lub potencjalnego wodą: 20-letnią (o prawdopodobieństwie wystąpienia 5%), 100-letnią (o prawdopodobieństwie wystąpienia 1%), 1000-letnią (o prawdopodobieństwie wystąpienia 0,1%). Aby oszacować ryzyko powodziowe dla poszczególnych dzielnic przeanalizowano liczbę osób zameldowanych w poszczególnych strefach zalewowych oraz zlokalizowanych w ich obrębie kluczowych obiektów użyteczności publicznej.
Woda nie tylko z rzek
Na przekształcenia środowiska spowodowane przez człowieka nakładają się obecnie skutki zmian klimatu, które zmieniają charakter opadów w kierunku rzadszych, ale bardziej gwałtownych tzw. opadów nawalnych. Mieszkańcy miasta muszą wspólnie stawić czoła tym wyzwaniom.
Władze miasta mają opracowane skuteczne procedury i narzędzia do wykorzystania w przypadku powodzi spowodowanych przez główne cieki wodne miasta. W 2010 roku, podczas największej w Polsce od 160 lat powodzi przez Warszawę przeszły dwie fale wezbraniowe, które przekroczyły poziom alarmowy (650 cm). I fala dotarła do Warszawy 22 maja i wyniosła 780 cm. W paru miejscach nastąpiło przesiąknięcie wałów, lecz dzięki szybko podjętym działaniom zabezpieczającym nie doszło do ich przerwania. II fala przeszła przez Warszawę w nocy z 8-9 czerwca i wyniosła 760 cm. Jej nadejście poprzedziło przejście przez stolicę deszczy nawalnych, które spowodowały lokalne podtopienia oraz osuwiska. W wielu miejscach nastąpiło przesiąknięcie wałów, jednak na szczęście nie doszło do ich przerwania. Działania polegające głównie na wypompowywaniu wody z zalanych piwnic i układaniu worków z piaskiem prowadzono na terenach dzielnic: Wawer, Wilanów, Ursynów, Mokotów, Targówek i Wesoła.
Mieszkańcy mogą znacząco pomóc ograniczyć zakres powodzi w stolicy, przynajmniej na mniejszych rzekach. Główną przyczyną podtopień powodowanych przez Potok Służewiecki, rzekę Długą lub mniejsze lokalne kanały są nagłe wezbrania opadowe, ponieważ znaczna część zlewni tych rzek jest nadmiernie zabetonowana i woda zbyt szybko spływa do rzek lub innych obniżeń, nie mogąc wystarczająco szybko wsiąknąć pod ziemię.
Składany zbiornik na deszczówkę, fot. http://info.e-ogrody.pl/
Zdaniem Wojciecha Szymalskiego, koordynatora projektu „Adaptcity”, ograniczenie tego typu zjawiska byłoby możliwe m.in. dzięki wprowadzeniu przez mieszkańców Warszawy na swoich działkach czy osiedlach systemów gromadzenia wody opadowej, np. zbiorników na wodę deszczową. Mogą to być zbiorniki zamknięte i zlokalizowane np. pod ziemią, z których wodę można potem wykorzystywać w okresie suszy do nawadniania roślin. Mogą być to także zbiorniki otwarte, np. oczka wodne na terenach osiedli lub parków, mogące także służyć celom rekreacyjnym. Inwestycja w taki zbiornik może być opłacalna, ponieważ jeśli dotychczas do podlewania roślin wykorzystywano wodę z wodociągów, można zastąpić ją darmowa wodą deszczową.
Co bardziej oszczędni mogą wodę deszczową wykorzystywać także do spłukiwania toalet, warto pamiętać, że do spłukiwania toalet zużywamy nawet do 30% dziennie zużywanej wody. Od pewnego czasu gminy mają możliwość zachęcania obywateli do montażu systemów gromadzących wodę deszczową poprzez mechanizm podatku deszczowego, płaconego od powierzchni dachu i twardej nawierzchni na działce. Przykładowo, Kraków prowadził w 2014 roku program udzielania dotacji do systemów gromadzenia i wykorzystania wód deszczowych w ramach „Krakowskiego programu małej retencji wód opadowych”.
Anna Kucińska
konsultacja merytoryczna: dr Wojciech Szymalski,
Biuro Bezpieczeństwa i Zarządzania Kryzysowego m. st. Warszawy
Źródła danych:
– Biuro Bezpieczeństwa i Zarządzania Kryzysowego m. st. Warszawy
– Plan Operacyjny Ochrony przed Powodzią M. St. Warszawy, luty 2014 r.
– Portal m.st. Warszawy http://bezpieczna.um.warszawa.pl/