Klimat zmienia się na naszych oczach, a dostępne prognozy dowodzą, że w najbliższych dekadach te zmiany jeszcze przyspieszą. Dlatego trzeba się do nich przystosować. Unijna strategia adaptacji wskazuje najbardziej narażone sektory gospodarki i zobowiązuje państwa członkowskie do opracowania szczegółowych krajowych programów przystosowania się do zmian klimatu.
Uwaga! Nadchodzą turbulencje!
Dziś nikt nie traktuje już globalnego ocieplenia jako hipotezy naukowej. To proces, który dzieje się tu i teraz i wydaje się nieodwracalny. Mimo podpisania Konwencji Klimatycznej i protokołu z Kioto światowa emisja gazów cieplarnianych w ostatnim ćwierćwieczu zwiększyła się o ponad 50%. Pierwsza dekada obecnego stulecia była najcieplejszym okresem w historii pomiarów meteorologicznych w Europie, z temperaturą wyższą o 1,3 °C od średniej sprzed epoki przemysłowej. Prognozy wskazują, że w ciągu kilkudziesięciu lat Europa może stać się o 2,5-4°C cieplejsza w porównaniu ze średnią z lat 1961–1990. Konsekwencją wyższych temperatur będzie wzrost parowania, zaś więcej wody w atmosferze oznaczać będzie rosnące natężenie wszystkich zjawisk meteorologicznych.
Przygotowany przez wiodące europejskie ośrodki badawcze raport ostrzega, że szkodliwe następstwa zmian klimatycznych mogą nas słono kosztować. Europie grożą fale upałów i okresy wyniszczającej suszy, w dodatku mogą one zagrozić obszarom, które ich dotychczas nie doświadczały. Częściej będą nawiedzać nas powodzie. Na domiar złego pojawią się wichury oraz ulewy i oberwania chmury niespotykane we wcześniejszych dekadach.
Podnoszenie się poziomu morza będzie zagrażać miejscom takim jak np. Vittoriosa na Malcie, gdzie zabytkowe budynki położone są tuż przy linii brzegowej. Fot. Wikimedia Commons
W niektórych regionach, zwłaszcza w Europie Południowej, może się zmniejszyć dostępność wody dla rolnictwa. Z drugiej strony wydłużać się będzie okres wegetacyjny, w efekcie możemy spodziewać się wprowadzania upraw ciepłolubnych w wyższych szerokościach geograficznych. Zmiany klimatu mogą przynieść wiele negatywnych skutków dla zdrowia człowieka. Oprócz fal upałów, które są niebezpieczne szczególnie dla osób starszych i dzieci cieplejszy klimat może przyczynić się do szerszego rozprzestrzeniania się niektórych gatunków przenoszących groźne choroby, np. komarów i kleszczy.
Europa musi się przygotować na:
- fale upałów
- ulewy i wichury
- częstsze powodzie
- susze letnie
- wzrost poziomu morza
- brak śniegu
- nowe choroby.
Także z danych Europejskiej Agencji Środowiska wynika, że pogłębiające się zmiany klimatu mogą zwiększyć podatność na zagrożenia związane ze skrajnym zjawiskami pogodowymi, które staną się częstsze i bardziej intensywne. Jeśli społeczeństwa europejskie nie dostosują się do zmian, koszty szkód będą zdecydowanie rosnąć. Niektóre regiony Europy mogą mieć mniejszą zdolność adaptacji do zmian klimatu, częściowo ze względu na samą naturę tych zmian, ale także z powodu różnic w sytuacji ekonomicznej. Dlatego skutki zmian klimatu mogą pogłębić społeczne i gospodarcze nierówności w obrębie Unii.
Unijne plany adaptacji
Zmiany klimatu dotykają wszystkich regionów Europy. Rodzi to konieczność podjęcia odpowiednich kroków przygotowawczych w wielu obszarach gospodarki. Działania adaptacyjne powinny być podejmowane zarówno przez podmioty publiczne, jak i prywatne. Muszą one obejmować nie tylko odpowiednie inwestycje w infrastrukturę czy technologie ale także prowadzić do wzrostu świadomości społecznej i umiejętności reagowania na rozmaite sytuacje kryzysowe. Dlatego niezwykle istotne jest dalsze pogłębianie wiedzy na temat potencjalnych konsekwencji zmian klimatycznych oraz wymiana informacji o możliwych sposobach praktycznego postępowania.
Przygotowując się do stworzenia formalnych podstaw do europejskich działań w dziedzinie adaptacji Komisja Europejska w 2009 roku opublikowała „Białą Księgę”. Zapoczątkowała ona szeroką dyskusję ekspercką, której efektem stała się kompleksowa unijna strategia adaptacji do zmian klimatu, opublikowana w kwietniu 2013 r. Jej celem jest celem jest poprawa „odporności” państw członkowskich i ich społeczeństw na aktualne i oczekiwane zmiany klimatu. Szczególny nacisk położono na przygotowania do ekstremalnych zjawisk pogodowych oraz redukcję towarzyszących im kosztów społecznych i ekonomicznych. Unijne podejście bazuje na przekonaniu, że rozpoczęcie działań adaptacyjnych już teraz przyniesie wiele korzyści. Jeśli chodzi o korzyści ekonomiczne, oszacowano na przykład, że każde euro wydane na ochronę przeciwpowodziową przyczyni się do uniknięcia kosztów przyszłych szkód w wysokości sześciu euro.
Ze względu na różne nasilenie i charakter zmian klimatu w różnych częściach Europy trudno wypracować jeden uniwersalny model postepowania. Poszczególne inicjatywy muszą być dostosowane do lokalnych uwarunkowań. Dlatego Unijna strategia adaptacji postawiła sobie za cel zmobilizowanie państw członkowskich do opracowania narodowych strategii adaptacji (taką właśnie strategią narodową jest polski program SPA2020. Komisja zwróciła uwagę, że główny nacisk powinien być w nich położony na zwiększenia odporności kluczowych działów gospodarki i stosowanie rozwiązań niskonakładowych i elastycznych. Strategia unijna akcentuje też potrzebą prowadzenia dalszych badań. Ważne są również wymiana wiedzy i dobrych praktyk, które pozwolą opracowywać lokalne plany działań w oparciu a najlepsze doświadczenia. Temu celowi ma służyć europejska platforma internetowa Climate-ADAPT . Komisja Europejska zamierza wspierać te działania przez ich odpowiednią koordynację i popularyzację. Ponadto założenia strategii adaptacyjnej mają być włączane do kluczowych polityk UE.
Główne kierunki działań unijnej strategii adaptacji
- zobowiązanie państw członkowskich do opracowania krajowych strategii adaptacyjnych,
- finansowanie projektów związanych z adaptacją ze środków programu LIFE i funduszy strukturalnych,
- uwzględnienie kwestii adaptacji w planowaniu rozwoju miast,
- kontynuowanie badań naukowych, które ułatwią podejmowanie racjonalnych decyzji gospodarczych i politycznych,
- rozwój platformy Climate-ADAPT jako punktu wymiany informacji o przystosowaniu do zmian klimatu w Europie,
- włączenie kwestii adaptacji do polityk i ustawodawstwa UE, w tym do wspólnej polityki rolnej, wspólnej polityki rybołówstwa, polityki rozwoju regionalnego i innych,
- zapewnienie bardziej odpornej infrastruktury,
- promowanie ubezpieczeń i innych produktów finansowych, które zmniejszą narażenie inwestycji i decyzji handlowych na niekorzystne skutki zmian klimatu.
Mirosław Sobolewski