Ogród deszczowy to nasadzenia roślin w gruncie lub pojemniku, które usuwają zanieczyszczenia z przepływającej wody deszczowej zbieranej z powierzchni dachów. Dzięki ogrodom deszczowym mniej wody opadowej spływa do kanalizacji, ponieważ zostaje ona zatrzymana w warstwach filtracyjnych, a następnie odparowana do atmosfery.
Definicja powodzi określona w ustawie Prawo Wodne nie obejmuje powodzi miejskich powodowanych przez nawalne deszcze. Tymczasem to właśnie miasta są najbardziej narażone na skutki zmian klimatycznych. Coraz częściej jesteśmy świadkami ekstremalnych zjawisk pogodowych, w tym gwałtownych ulew i powodzi. Tradycyjne systemy odprowadzania wody deszczowej w polskich miastach nie sprawdzają się w takich przypadkach. Jak inaczej możemy zapobiegać lokalnym podtopieniom?
Wykorzystanie deszczówki
Prostym rozwiązaniem, które ogranicza odpływ wód opadowych do kanalizacji, a równocześnie pomaga dbać o rośliny w trakcie suszy, jest ogród deszczowy. Ogród taki można zbudować w pojemniku lub w gruncie – w obu przypadkach jest on zasilany wodą deszczową zbieraną z dachu, placu lub drogi. Woda ta, zanim trafi do gruntu jest filtrowana przez podłoże dzięki odpowiednio ułożonym warstwom piasku i żwiru. Specjalnie dobrane rośliny dodatkowo oczyszczają deszczówkę, dzięki czemu poprawia się jakość wód gruntowych i powierzchniowych.
Co rośnie w ogrodzie deszczowym?
Szczególne właściwości oczyszczające wodę mają rośliny hydrofitowe. Nieprzypadkowo są one wykorzystywane także w oczyszczalniach ścieków. Ich korzenie lub kłącza wychwytują z wody zanieczyszczenia takie jak metale ciężkie, związki biogenne czy zawiesiny. Hydrofity powinny stanowić co najmniej połowę roślinności w ogrodzie deszczowym. Wybierając rośliny do ogrodu trzeba też zwrócić uwagę na ich odporność na ekstremalne warunki pogodowe, czyli zarówno na susze, jak i na zalania. W polskich warunkach klimatycznych dobrze sprawdzają się turzyce, sit i paprocie (wietlica samicza, długosz królewski). Koloru dodadzą kosaćce, lobelia szkarłatna i miecznica wąskolistna.
Pierwsze kroki
Ogród deszczowy może zbudować każdy. Do jego wykonania nie potrzeba specjalistycznej wiedzy ani sprzętu. Warto jednak znać kilka podstawowych zasad, dzięki którym ogród będzie prawidłowo spełniał swoją funkcję i cieszył oczy przez wiele lat.
Przede wszystkim należy wybrać odpowiednią lokalizację ogrodu. Powinien się on znajdować blisko źródła wody – najczęściej będzie to po prostu rynna. W takim przypadku powierzchnia ogrodu to około 2% powierzchni dachu, z którego odprowadzana jest woda, czyli np. dla dachu o powierzchni 100 m2 będzie to 2 m2. Minimalna odległość od ściany budynku to 30 cm.
Ogród w pojemniku
Rośliny można zasadzić w pojemniku z dowolnego materiału: drewna, kamienia lub tworzywa sztucznego, o głębokości około 90 cm. Nie musi być on wodoszczelny, ponieważ jego wnętrze i tak wykładamy folią. Ważnym elementem konstrukcji są dwie rury wewnątrz pojemnika: pozioma, która odprowadza wodę na zewnątrz pojemnika, i połączona z nią pionowa, wystająca nieco ponad poziom ziemi. Do pojemnika wsypujemy kolejno warstwę żwiru, piasku i ziemi zmieszanej z piaskiem. Po zasadzeniu roślin, na powierzchni ziemi układamy warstwę kamieni i żwiru, które spowolnią spływ wody.
Rys. 1 Przekrój przez ogród deszczowy w pojemniku. Źródło: Fundacja Sendzimira
Ogród w gruncie
Jeśli zdecydujemy się na ogród w gruncie, najpierw musimy wykopać odpowiednio głęboki dół (również około 90 cm). Wykładamy go folią a brzegi dodatkowo zabezpieczamy deskami. Wnętrze dołu wysypujemy kolejno żwirem piaskiem i ziemią wymieszaną z piaskiem. Podobnie jak w pojemniku, w ogrodzie w gruncie również montujemy system rur odprowadzających nadmiar wody, w tym przypadku jednak rura pozioma musi być podłączona do kanalizacji deszczowej. Możemy też stworzyć ogród deszczowy infiltrujący wodę bezpośrednio do gruntu, nieograniczony pojemnikiem ani folią. W takim przypadku jednak należy go usytuować w odległości co najmniej 5 m od budynku.
Rys. 2 Przekrój przez ogród deszczowy w pojemniku. Źródło: Fundacja Sendzimira
Warto pamiętać
- sprawdź rodzaj gleby – jeśli woda wsiąka w nią bardzo powoli, możesz mieć do czynienia z glebą gliniastą, co może utrudnić funkcjonowanie ogrodu
- zanim wykopiesz dół, sprawdź, czy na planowanej wstępnie głębokości nie gromadzi się woda – to znak, że ogród musi znajdować się wyżej
- pamiętaj, że ogród deszczowy w gruncie musi być połączony z kanalizacją deszczową – skonsultuj się z hydraulikiem
- jeśli powierzchnia ogrodu przekracza 4 m2, zamontuj dodatkowe rury drenujące, aby zapewnić odpowiedni odpływ wody
Utrzymanie ogrodu
Jeśli wybierzemy rośliny wieloletnie, takie, które dobrze zniosą warunki panujące na naszej posesji, ogród deszczowy nie powinien nam sprawiać wiele kłopotu. Z zasady nie wymaga on podlewania, nawożenia ani specjalnych zabiegów pielęgnacyjnych. Od czasu do czasu warto sprawdzić stan instalacji hydraulicznej i usunąć ewentualne zatory. Dzięki warstwie kamieni i żwiru na powierzchni, nie trzeba obawiać się inwazji chwastów, a drobne uszkodzenia czy ubytki łatwo jest uzupełnić.
Ogrody deszczowe sposobem na adaptację do zmian klimatu
Odpowiedne zagospodarowanie terenów zieleni w miastach umożliwia wykorzystanie wód opadowych i przyczynia się do poprawy jakości wód powierzchniowych i gruntowych. Ogród deszczowy pochłania średnio 30-40% więcej wody niż zwykły trawnik, dodatkowo ją filtrując!
Zieleń w mieście to także poprawa jakości powietrza – rośliny nie tylko pochłaniają dwutlenek węgla, ale także oczyszczają powietrze ze szkodliwych związków chemicznych i pyłów. Co więcej, podczas gdy w centrum miast temperatura jest zazwyczaj wyższa niż na peryferiach (jest to zjawisko tzw. „miejskiej wyspy ciepła”) na obszarach zielonych lub wodnych w miastach lokalna temperatura ulega obniżeniu nawet o 2-3 st. C.
Na podstawie: