To pytanie należy sobie postawić podczas porównywania badań z 2016 oraz 2018 roku dotyczących projektu Strategia Adaptacji do zmian klimatu miasta metropolitalnego przy wykorzystaniu mapy klimatycznej i partycypacji społecznej, w skrócie „ADAPTCITY”. Ich głównym celem było uzyskanie informacji pomocnych w opracowaniu strategii adaptacji m.st. Warszawy do zmian klimatu. Jakie zmiany zaszły w świadomości mieszkańców Warszawy przez ostatnie dwa lata? Jak bardzo są świadomi tego co dzieje się z klimatem, wynikających z tego skutków oraz działań prowadzonych by je zredukować?
Badania ilościowe i jakościowe pokazują , że mieszkańcy Warszawy zdają sobie coraz większą sprawę z obecności oraz zagrożeń zmiany klimatu. Dostrzegają to w swoim życiu codziennym i rozumieją, że taka sytuacja wymaga zmian. Jest to duży progres w porównaniu z rokiem 2016. Istotne jest także to, że mieszkańcy wykazują chęci w angażowaniu się w inicjatywy redukujące negatywne skutki zmiany klimatu, we współpracy z miastem, które wg mieszkańców powinno być głównym inicjatorem takich działań. Co ciekawe jedną z obecnie najważniejszych inicjatyw przeciwdziałaniu zmianom klimatu , która w świadomości mieszkańców stanowi teraz pierwsze miejsce (w porównaniu z rokiem 2016) jest potrzeba likwidacji kotłów węglowych.
Zaczynając od kwestii odczuwania skutków zmian klimatu przez mieszkańców Warszawy nastąpiła duża zmiana porównując rok 2016 i 2018. W 2016 roku w ocenie ponad połowy (56%) respondentów, mieszkańcy Warszawy odczuwali skutki w bardzo dużym lub raczej dużym stopniu. Warto zauważyć, że w tej grupie przeważały umiarkowane oceny (stanowią one 42%). W 2018 roku nastąpił duży wzrost w ocenie respondentów. Już 68% odczuwa znaczne zmiany klimatu w sposób duży. Jest to wzrost o 12% co stanowi istotną zmianę w postrzeganiu skutków zmian klimatu. Umiarkowane oceny stanowią 54%. Zmniejszyła się też liczba osób, które w stopniu niewielkim odczuwają zmiany klimatu z 36% na 21%. Liczba osób, które w żaden sposób nie odczuwają zmian klimatu jest nadal niska w porównaniu z rokiem 2016 – 7%.
Według respondentów w 2016 roku do najgroźniejszych dla bezpieczeństwa mieszkańców Warszawy skutków zmian klimatu należą: gwałtowne ulewy, nawałnice, burze, zanieczyszczenie powietrza, smog oraz susze, brak wody. W dalszej kolejności badani wymieniają fale upałów, powodzie, powstawanie miejskich wysp ciepła, silne wiatry, huragany oraz nieprzewidywalne zmiany pogody. Rzadziej niepokój mieszkańców budzą gwałtowne opady śniegu, gradu, brak śniegu w zimie czy silne mrozy. Dziś na pierwszym miejscu stawiają zanieczyszczenie powietrza, smog , fale upałów. Dopiero dalej plasują się nawałnice, burze, czy silne wiatry. Nadal (w porównaniu z rokiem 2016) ponad połowa (67%) ankietowanych jest zdania, że indywidualne działania mieszkańców mają wpływ na przeciwdziałanie zmianom klimatu, choć w większości przypadków to oddziaływanie jest oceniane jako umiarkowane. Istotną zmianą jest fakt, że brak poczucia wpływu na zmiany klimatu deklaruje 27% badanych. To mniej o 7% w porównaniu z rokiem 2016. Pozostali respondenci (5%) nie mają zdania na ten temat, gdzie w 2016 roku było to 2%.Wśród warszawiaków podzielone są opinie na temat tego, kto powinien odpowiadać za przeciwdziałanie zmianom klimatu. Patrząc na rok 2016 mniej osób twierdzi bo już tylko (31%), a nie 50%, że obowiązek ten spoczywa przede wszystkim na władzach miasta, dzielnic. Grupa osób, które uważają, że jest to zadanie zarówno władz jak i mieszkańców wzrosła z 42% na 56%. Jedynie 3% badanych uważa, że tego typu działania powinny być podejmowane wyłącznie przez obywateli.
Mieszkańcy zmienili także zdanie w kwestii najważniejszych działań mieszkańców podejmowanych dla przeciwdziałania zmianom klimatu. W 2018 roku wg mieszkańców do najważniejszych należą: likwidacja pieców, kotłów węglowych oraz segregowanie odpadów. Wskazuje na nie odpowiednio 53% i 48% respondentów. Kolejne miejsca zajmują: oszczędzanie energii elektrycznej (32%); ograniczone korzystanie z prywatnego samochodu (28%) oraz korzystanie z odnawialnych źródeł energii (24%). Dwa lata wcześniej likwidacja kotłów węglowych była dopiero na 3 miejscu przy 36%, dziś jest na pierwszym.
Niestety wśród mieszkańców nadal jest dość słaba znajomość działań służących adaptacji do zmian klimatu. Z danych wynika, że słyszało o nich 9% respondentów. Wzrost przez 2 lata wyniósł tylko 1%. Wśród osób deklarujących znajomość działań dostosowawczych do zmian klimatu (n=100) wysuwa się następująca triada: korzystanie z odnawialnych źródeł energii; wymiana pieców; oszczędzanie wody, gdzie w 2016 roku była to segregacja odpadów, oszczędzanie prądu i wody.
Wśród badanych dominuje przekonanie, że podejmowanie działań adaptacyjnych do zmian klimatu jest ważnym zadaniem m.st. Warszawy. W 2016 roku opowiedziało się za tym stanowiskiem 50% badanych. Obecnie sytuacja wygląda zdecydowanie inaczej. Już tylko 31% respondentów uważa, że wyłącznie miasto powinno działać w tej kwestii. Jest to spadek o prawie 20%. Natomiast zdanie, że to mieszkańcy we współpracy z miastem mają podjąć działania popierało w 2016 roku 42%. Dziś ta liczba zrosła do 56%. Wzrost o 14% pokazuje, że mieszkańcy dostrzegają potrzebę angażowania się w zmiany oraz, że ich działania też mogą mieć ogromny wpływ na zapobieganie zmianom klimatycznym. Co piąty respondent wyraża obojętną ocenę, a 8% twierdzi, że nie są to ważne zadania dla władz miasta, podczas gdy w 2016 roku było to 16%. A więc kolejny spadek w kwestii obojętności społeczeństwa na działania adaptacyjne.
Z podanych propozycji działań adaptacyjnych do zmian klimatu podejmowanych przez władze m.st. Warszawy, mieszkańcy najwyżej oceniają następujące rozwiązania: zwiększenia terenów zieleni; instalowanie kurtyn wodnych oraz wzmocnienie infrastruktury przeciwpowodziowej. Wysoko w rankingu znajdują się także takie kategorie, jak: mierzenie jakości powietrza oraz informowanie mieszkańców o zagrożeniach związanych z jego jakością; tworzenie zacienionych miejsc wypoczynku, np. altanek; tworzenie ogólnodostępnych źródełek; zakaz zabudowy terenów zagrożonych powodzią; lepsze przygotowanie służb zarządzania kryzysowego; wykorzystywanie wody deszczowej, np. do podlewania parków, zieleni ulicznej.
Większość badanych (86%) deklaruje zainteresowanie zmianami klimatu, choć warto zwrócić uwagę, że w tej grupie respondentów przeważają osoby (59%) o umiarkowanym poziomie zainteresowania. Podobne wyniki zostały zarejestrowane w 2016roku.
Z badań ilościowych wynika, że świadomość warszawiaków dotycząca zmian klimatu jest coraz większa co sugeruje, wzrost odczuwania skutków zmian klimatu, wzrost ilości opinii dotyczących współdziałania miasta i mieszkańców oraz wzrost wagi znaczenia działań adaptacyjnych. Coraz więcej z nich w porównaniu z rokiem 2016 zauważa i odczuwa negatywne skutki zmiany klimatu oraz rozumie z czym są związane. Wzrosła także świadomość dotycząca kwestii czystego powietrza, a dokładniej smogu a co za tym idzie również działań, które mogą zmienić obecną sytuację klimatyczną w mieście.
W związku z niżej wymienionymi zjawiskami respondenci nie negują już, że zmiana klimatu następuje i stanowi poważny problem dla miasta i jego mieszkańców. Jest to duży progres w świadomości, ponieważ jeszcze w 2016 roku mieszkańcy uważali, że zmiany klimatyczne nie są widocznie ani obecne. Według badań jakościowych w 2018 roku respondenci w codziennym życiu coraz szerzej dostrzegają zjawiska związane ze zmianami klimatu w porównaniu z rokiem 2016. Wtedy zaobserwowane ekstrema pogodowe lub zanikanie pór roku postrzegane były jako tylko anomalie, a nie wiązane ze zmianami klimatycznymi. Mieszkańcy coraz bardziej dostrzegają także kwestie zanieczyszczenia powietrza. Wtedy także respondenci potrafili wymienić tylko niewielkie spektrum przykładów mających na celu ograniczenie skutków zmian klimatu. Natomiast w 2018 roku respondenci wymienili wiele działań, które ich zdaniem powinny zostać wdrożone w ramach adaptacji do zmian klimatu. Najważniejsze potrzeby dotyczą ochrony istniejących terenów zieleni oraz nowych nasadzeń, lepszej gospodarki wodą opadową oraz zapewnienia cyrkulacji powietrza w mieście (kliny napowietrzające), a także ograniczenia zanieczyszczania powietrza przez ruch samochodowy w centrum miasta. W roku 2016 i w roku 2018 badani uznali, że najważniejszym potrzebnym rozwiązaniem przyczyniającym się do redukowania negatywnych skutków zmiany klimatycznej jest zwiększanie terenów zieleni i większa dbałość o te obecne.
W badaniach realizowanych metodami ilościowymi i jakościowymi poszukiwano odpowiedzi na następujące pytania, czy mieszkańcy oraz przedstawiciele wybranych osiedli, a także jednostek miejskich postrzegają zmiany klimatu, czy odczuwają ich skutki, czy znają działania służące adaptacji do zmian klimatu oraz jak oceniają wybrane rozwiązania adaptacyjne. Badania ilościowe były realizowane techniką wywiadów bezpośrednich wspomaganych komputerowo (CAPI), każdorazowo na próbie 1100 warszawiaków w wieku 15 lat i więcej. Maksymalny statystyczny błąd pomiaru dla tej wielkości próby wynosi +/- 3%. Badania jakościowe były realizowane techniką zogniskowanych wywiadów grupowych (FGI). Brali w nich udział mieszkańcy Warszawy (młodzież, rodzice, seniorzy), przedstawiciele wspólnot, spółdzielni mieszkaniowych oraz jednostek miejskich.
Opracowała:
Marlena Sajnog
Instytut na rzecz Ekorozwoju
Drugi raport z monitoringu działań miast na rzecz adaptacji do zmian klimatu (2018)